Μετονομασίες οικισμών. Μελίβοια ή Αθανάτη; (Μέρος Α').

Είναι γνωστό ότι η χώρα μας, εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης, κατακτήθηκε από πολλούς κατακτητές και κατοικήθηκε από πολλές και διάφορες φυλές και λαούς στο πέρασμα των αιώνων (Ρωμαίοι, Σλάβοι, Τούρκοι, Λατίνοι κ.α.). Όλοι αυτοί άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους, σε διάφορους τομείς. Nοοτροπίες και συμπεριφορές, αρχιτεκτονήματα (κτίρια,  γέφυρες κ.α.), λέξεις στο λεξιλόγιό μας, αλλά και, κυρίως,  τοπωνύμια, τόσο περιοχών στα όρια οικισμών (π.χ. Σουβάλα), των ίδιων των οικισμών (π.χ. Νεβόλιανη) ή και ευρύτερων περιοχών (π.χ. Κίσσαβος).
    Από την ίδρυση του πρώτου Ελληνικού κράτους και με τη σταδιακή απελευθέρωση τμημάτων της Ελλάδας (Θεσσαλία, Μακεδονία κ.λπ.) και την ενσωμάτωσή τους στη χώρα, πραγματοποιήθηκε σε βάθος χρόνου μία αλλαγή των «ξενιζόντων» ονομάτων των οικισμών, και όχι μόνο, με άλλα «ελληνοπρεπέστερα». Αυτά επιλέχθηκαν κατά βάση με τα παρακάτω, κατά σειρά, κριτήρια. 

    Προέλευση του νέου ονόματος από την αρχαία γεωγραφία της περιοχής, κατόπιν από τη βυζαντινή γεωγραφία αν το προηγούμενο δεν ήταν εφικτό, έπειτα έλεγχος για την ύπαρξη ελληνικής ρίζας στην ετυμολογία του ξένου ονόματος αν η δεύτερη εναλλακτική αποτύγχανε και, τέλος, αν δεν υπήρχε ελληνική ρίζα, τη μετάφραση του ξένου τοπωνυμίου στα ελληνικά.

    Με βάση τα παραπάνω μετονομάστηκαν πολλοί οικισμοί στο σύνολο της χώρας μας και σε χρονικό "παράθυρο" πολλών δεκαετιών. Από τη μετονομασία δεν εξαιρέθηκε ούτε το χωριό μας, αφού με νόμο, που δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. τεύχος Β' 66/10-10-1920, μετονομάστηκε από Αθανάτη σε Μελίβοια. Ας δούμε, όμως, τα πράγματα αναλυτικότερα.

Από την πλατεία...

Λίγα λόγια για τα τοπωνύμια.

    Το τοπωνύμιο (ή τοπωνυμία, ή ονομασία τόπου) είναι το όνομα που αποδίδεται σε ορισμένη (συγκεκριμένη) γεωγραφική θέση, προκειμένου, πέρα από τις γεωγραφικές του συντεταγμένες, ο τόπος αυτός να προσδιορίζεται και με κάποια ιδιαίτερη ονομασία. 

    Το τοπωνύμιο αποδίδει τα ειδικά χαρακτηριστικά αυτού που ονομάζει, τη δεδομένη στιγμή που το ονομάζει και η γέννησή του συνδέεται με εθνικές, ιστορικές, θρησκευτικές, πολιτικές, γεωμορφολογικές, κλιματολογικές και άλλες γεωγραφικές συνθήκες, αλλά φυσικά με το πέρασμα του χρόνου, η αρχική σημασία της ονομασίας που αποδόθηκε χάνεται και με το πέρασμα του χρόνου και τις αλλοιώσεις που αυτό δέχεται, καθίσταται πλέον περίεργο και ακατανόητο.

Ο κεντρικός δρόμος και η πλατεία του Αγίου Νικολάου, σε ένα παλιό σκίτσο του συμπατριώτη μας ζωγράφου Αντ. Γιάγκου. Το σκίτσο κόσμησε μία από τις σελίδες ενός παλιότερου ημερολογίου του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών Λάρισας Κων. Κούμας. (Προσφορά: Βάιος Κων. Μπουζούκης).   

    Ανάλογα, τώρα, με την κλίμακα του χάρτη, που κάθε φορά χρησιμοποιούμε, διακρίνουμε σ’ αυτούς τοπωνύμια. Σε χάρτες με κλίμακα 1:500.000 διακρίνουμε τα ονόματα πόλεων, βουνών, χωριών κ.λπ.. Αυτά ονομάζονται μεγάλα τοπωνύμια. Υπάρχουν, όμως, σε χάρτες μικρότερης κλίμακας, π.χ. 1:50.000 τα μικροτοπωνύμια, δηλαδή ονόματα κτηματικών (συνήθως) περιφερειών στα όρια ενός χωριού.

Χάρτης τμήματος της κτηματικής περιφέρειας της Μελίβοιας, με σημειωμένα τα μικροτοπωνύμια. (Πηγή: Δήμος Μελίβοιας).

    Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τα τοπωνύμια σε κατηγορίες ανάλογα, πρώτα, με το τι είναι αυτό που ονομάζουν. Έχουμε, λοιπόν, υδρωνύμια, που ονομάζουν ρέματα (π.χ. Μέγα Λάκκος), πηγές (π.χ. Πηγάδι), ορωνύμια που ονομάζουν βουνά (π.χ. Καραγάτσια), λόφους (π.χ. Ταραμάς) κ.λπ.. Επίσης, έχουμε, μια διάκριση με βάση την εννοιολογική προέλευση του ονόματος. Εδώ διακρίνουμε  πολλές κατηγορίες που προέρχονται από:

• Τη διαμόρφωση του εδάφους (π.χ. Κοκκινόια, Λάκα Βαθιά),

• Τις επιφανειακές υδρογραφικές συνθήκες και τα χαρακτηριστικά τους (π.χ Τρία Πηγάδια, Σουβάλα),

• Τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής (π.χ. Προσήλια),

• Την πανίδα ή τη χλωρίδα της περιοχής (π.χ. Παλιάμπελα, Λάπατα),

• Σημαντικά κτίρια και τεχνικά έργα (π.χ Μύλοι, Μοναστήρι),

• Τη γειτνίαση με άλλες γεωγραφικές θέσεις (π.χ. Άλλη Χώρα),

• Τις τοπικές παραδόσεις και γεγονότα (π.χ. Κουφαλή, Κελί του Δεσπότη),

• Τη θρησκεία (π.χ. Πρόδρομος, Παλιοπαναϊά),

• Την κύρια ενασχόληση των κατοίκων (π.χ. Καρούτες).

Ρέμα στον Κίσσαβο. Ο Μέγα Λάκκος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- http://www.gipsynoise.gr/HellasGI/4oSynedrio/papers/Tsatsaris_et_al.pdf
- http://lithoksou.net/metonomasiesepihirisi.html
- http://aigeira.blogspot.com/view/sidebar#!/2008/10/blog-post.html
- http://kopanakinews.wordpress.com/2008/11/22/palia-xamena-toponimia


Σημείωση: Το i-melivia δεν συμφωνεί κατ' ανάγκη με όλα όσα οι παραπάνω σύνδεσμοι αναφέρουν στο περιεχόμενο των σχετικών άρθρων τους.