Ο ΕΛΑΣ μέρος Α'. Προσθήκη στο Αθανατη (Μελιβοία) Εθνική Αντίσταση και Εμφύλιος...

ΕΛΑΣ - Η πρώτη εμφάνιση .

"Ένα πρωινό του Ιουλίου του 1942, στην πλατεία του μικρού χωριού της Δόμνιτσας, τρακόσια χιλιόμετρα βορειοδυτικά των Αθηνών, στην περιοχή του Καρπενησίου, μπαίνουν καμιά δεκαριά άνδρες οπλισμένοι μέχρι τα δόντια. ...το απόσπασμα παρελαύνει στους δρόμους με επικεφαλής την ελληνική σημαία και τον σαλπιγκτή∙ στην πανοπλία του αντάρτη σταυρωτές
φυσιγγιοθήκες στο στήθος και δαμασκηνά μαχαίρια περασμένα στις ζώνες, ... . Οι χωρικοί συνωστίζονται κάτω από τις ελιές της μικρής πλατείας. Ο Άρης παίρνει το λόγο.

O Άρης Βελουχιώτης (Θανάσης Κλάρας), από τον 13ο τόμο του έργου "Ιστορία των Ελλήνων", Εκδόσεις Δομή Α.Ε..

    - Πατριώτες! Είμαι ο συνταγματάρχης του πυροβολικού Άρης Βελουχιώτης. Από σήμερα σηκώνω τη σημαία της εξέγερσης εναντίον των κατακτητών της πατρίδας μας. Αυτή η φούχτα των ανθρώπων, που βλέπετε, σύντομα θα γίνει ένας στρατός από χιλιάδες άντρες. Δεν είμαστε παρά ο πυρήνας."Έτσι περιγράφει ο Dominique Eudes στο βιβλίο του "Οι καπετάνιοι - Ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1943-1949" την πρώτη επίσημη είσοδο του ΕΛΑΣ σε χωριό.

    Για την ιστορική αλήθεια, η είσοδος έγινε στις 7 Ιουνίου 1942, ο βαθμός που (στα ψέματα) έφερε ο γεωπόνος (στην πραγματικότητα) Θανάσης Κλάρας, ήταν ταγματάρχης του πυροβολικού και οι άντρες του αποσπάσματος ήταν δεκαπέντε. Βέβαια, η κίνηση αυτή, καθώς και άλλες παρόμοιες περιέβαλαν το μικρό αυτό αντάρτικο σώμα με το πέπλο του θρύλου και συγκάλυψαν τη μικρή του δύναμη και τελικά η πρόβλεψη του Βελουχιώτη βγήκε πέρα για πέρα αληθινή: Σε λίγο καιρό ο ΕΛΑΣ αριθμούσε χιλιάδες άντρες.
    Όμως, οι πρώτες μέρες στα βουνά των πρώτων ενόπλων ομάδων δεν ήταν καθόλου εύκολες. Είχαν να αντιμετωπίσουν την πείνα, τις καιρικές συνθήκες, τις λιποταξίες, το συνεχές περπάτημα, την έλειψη νέου αίματος (δύσκολα έβγαιναν "στο κλαρί" νέοι αντάρτες). Καταλυτικό ρόλο έπαιξε η "αναγνώριση - νομιμοποίηση" των ανταρτών από τους Βρετανούς, όταν ένα αεροπλάνο τους έριξε λιγοστά εφόδια. Γρήγορα οι οργανώσεις στα χωριά άρχισαν να πληθαίνουν και οι εθελοντές να αυξάνουν. Έτσι σιγά - σιγά ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός μεγάλωσε και η παρουσία του επεκτάθηκε σε όλη την κατεχόμενη Ελλάδα.

Ο ΕΛΑΣ στην περιοχή μας.

    Τον Ιούλιο του 1942 δημιουργήθηκε ο πρώτος πυρήνας του ΕΛΑΣ στην Ανατολή (Σελίτσιανη) από λίγους αντάρτες. Ο οπλισμός που είχε σωθεί και φυλαχθεί μετά την κατάρρευση του Αλβανικού μετώπου (αποτέλεσμα της Γερμανικής επίθεσης), αποτέλεσε τον πυρήνα του οπλισμού των πρώτων ανταρτών, που, βέβαια, στην πορεία εμπλουτίστηκε από λάφυρα των επιχειρήσεων που οργάνωσαν, αλλά και από (ελάχιστες) ρίψεις των συμμαχικών αεροπλάνων, κυρίως βρετανικών.
    Να τι λέει ο Τάκης Καρδάρας, Ελασίτης κι αυτός στην πορεία, για την ίδρυση του πρώτου πυρήνα της Ανατολής, στο βιβλίο του "Μνήμες στο διάβα μιας ζωής": "Η Ανατολή προπολεμικά είχε αρκετά σοβαρό αριστερό κίνημα κι έτσι γρήγορα αναπτύχθηκε ο πρώτος πυρήνας από τους  Γιώργο Μπλάνα, Νίκο Κουκουλιό, Νίκο Κανάκη, Κώστα Κατσίνο, Νίκο Τούλα, Κώστα Κέρκυρα, Αποστ. Νασίκα, Χαρίλ. Νασίκα και Βασ. Μπλιαμούτη. Από την Καρίτσα δε ήταν ο Γιώργος Βόγιας. Σιγά - σιγά το αντάρτικο στην περιοχή άρχισε να ανδρώνεται, και πολλοί φλογεροί νέοι των γύρω - γύρω χωριών άρχισαν να το πλαισιώνουν".
    Λίγο διαφορετικά περιγράφει τα πράγματα ο Λάζαρος Αρσενίου, στο βιβλίο του "Η Θεσσαλία στην Αντίσταση". Γράφει, λοιπόν, ότι πρώτα "βγήκαν" αντάρτες οι: Γ. Βόγιας (Καρτσιώτης) αρχηγός, Ρ. Βαρδάτσικος (Μπερεζάνης) υπαρχηγός και μέλη της ομάδας  οι: Κώστ. Αναστασίου, Ν. Αρβανιτάκης, Κώστ. Δελέρας (Γαβριάς), Βασ. Περλέρος (Καρατζάς), Νίκ. Περλέλος (Ψηλός) και Χ. Χαδούλης, όλοι από την Καρίτσα.
    Εσπευσμένα, "βγήκε" και η ομάδα της Ανατολής, που κάνει την εμφάνισή της στις 15 Αυγούστου 1942. Αποτελείται από τους: Γ. Μπλάνα (Κίσσαβος) αρχηγό, έφεδρο αξιωματικό της Αλβανίας, Κ. Κέρκυρα (Μαυρομιχάλης) υπαρχηγό και Σ. Γιακουβή (Σκρέτας) τρίτο στην ιεραρχία. Μέλη της ομάδας είναι οι: Νίκ. Κανάκης (Σκοτίδας), Κώστ. Κατσίνος (Κατσαντώνης), Γεώργ. Μαρούδας (Τάχας), Απ. Νασίκας, Κώστ. Νασίκας και ο Πλάτανος, του οποίου το ονοματεπώνυμό του  ξεχάστηκε. Την ομάδα αργότερα διεύρυναν οι: Νίκ. Κουκουλιός (Παλιούρας) γιατρός, Στέργ. Πράτος, Αγαμ. Παπαδημητρίου, Στέργ. Περδίκας και δύο τρεις άλλοι. Η ομάδα αυτή στηρίζεται από τα χωριά Ανατολή, Αθανάτη, Μεγαλόβρυσο, Σπηλιά και Συκούριο, όπου έχουν συσταθεί ήδη ΕΑΜικές οργανώσεις.   

Γραμμένος Κώστας, Ελασίτης, από το βιβλίο "Δύσβατα Μονοπάτια - Αντάρτικες Ιστορίες 1946-1949", του Γεωργ. Ευθυμιάδη.

       Οι αντάρτες έχουν τα κρησφύγετά τους στον Κίσσαβο και στο Μαυροβούνι, μέσα σε πυκνά δάση οξυάς και ελάτης και για να προστατεύσουν τους δικούς τους και να μην ξέρουν οι κατακτητές τα πραγματικά τους ονόματα, αποκτούν ψευδώνυμα: Σκοτίδας, Καρτσιώτης, Κίσσαβος κ.α., όπως είδαμε παραπάνω. Είναι δε διαρκώς σε κίνηση, κυρίως με νυχτερινές πορείες, για να μην εντοπίζονται και για να δίνουν πλασματικές εντυπώσεις ότι είναι πολλοί και οι ομάδες τους πολυάριθμες, κάνουν εμφανίσεις "τυχαίες" δήθεν, σε αντιδιαμετρικά (πλην όμως, προμελετημένα) σημεία.

Η πρώτη εμφάνιση των ανταρτών στην Αθανάτη. 

    Οι πρώτοι αντάρτες για να αναπτερώσουν το ηθικό του λαού, για να προσελκύσουν έμψυχο δυναμικό, για να ενισχυθούν σε τρόφιμα και ρουχισμό, αλλά κυρίως να κάμψουν το φρόνημα του αντιπάλου, που πληροφορείται ανήσυχος τα καθέκαστα από πληροφοριοδότες, προσπαθούν να κάνουν έντονη την παρουσία τους στα χωριά. Και το κάνουν πολλές φορές με εντυπωσιακό τρόπο: μέρα μεσημέρι, μπαίνουν στα χωριά με επικεφαλής τη σημαία, παρελαύνουν και βγάζουν πύρινους λόγους προς το πλήθος που συγκεντρώνεται. Και φαίνεται να πετυχαίνουν τους στόχους τους: "Ο λαός μας τους πρώτους αντάρτες τους θεοποίησε και εξυμνούσε την τόλμη και την παληκαριά τους" , λέει και πάλι ο Τάκης Καρδάρας στο παραπάνω βιβλίο.
    Δεν άργησαν λοιπόν οι αντάρτες να κάνουν την εμφάνισή τους και στην Αθανάτη, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Το περιστατικό περιγράφει ο Γεωργ. Ευθυμιάδης στο βιβλίο του (γνωστό πλέον) "Η Αθανάτη στο μεσοπόλεμο και την Αντίσταση", με το γλαφυρό του ύφος:

Ο Στέφανος Ζήσης, από το βιβλίο "Δύσβατα Μονοπάτια - Αντάρτικες Ιστορίες 1946-1949", του Γεωργ. Ευθυμιάδη. 

     "ΠΛΗΣΙΑΖΑΝ Χριστούγεννα του 1942. Στην (Α)θανάτη , όπως πάντα την περίοδο της κατοχής, έτσι κι αυτή τη νύχτα επικρατούσε νεκρική σιγή. Η ώρα σήμανε 11η νυχτερινή. Σε λίγο μεσάνυχτα. Πριν από μισή ώρα ο Στέφανος Ζήσης, ο Κλεάνθης Ευθυμιάδης και ο Βασίλης Ευθυμίου (Τιμοσένκο) αναχώρησαν προς άγνωστη για τους χωριανούς μας, γνωστή όμως για μας τους υπεύθυνους των οργανώσεων κατεύθυνση. 

Σαρακατσιάνος Ιωάννης. Η φωτογραφία είναι προσφορά του Ιωάν. Κλ. Βούρτουρα.

     Εγώ με το Στέφανο Παπαρίζο και το Γιάννη Σαρακατσιάνο (Γαβριά) πήραμε εντολή να μείνουμε μέσα στο χωριό σε τρία σημεία. Ένας στο κέντρο, στα "μπακαλιά", ένας στον Αη-Νικόλα και ο τρίτος στην Πατσιούκα και φυσικά "να 'χουμε και το νου μας ". Κάθησα στο πεζούλι, πίσω από το μαγαζί του πατέρα μου, όπου σήμερα είναι η λεγόμενη "Πλάκα του Κουβαρά" (σ.σ. Κουβαραίοι είναι το παρατσούκλι ενός κλάδου της οικογένειας Ευθυμιάδη) και περίμενα γεμάτος αγωνία αλλά και ανυπόκριτη χαρά. 

Η "Πλάκα του Κουβαρά" σήμερα.

    Στις 11.20 πριν τα μεσάνυχτα, μέσα στη νεκρική αυτή σιγαλιά, έφτασε στ' αυτιά μου μια παράξενη μελωδία... . Κι όσο περνούσαν τα λεπτά της ώρας, τόσο πιο ευδιάκριτα, τόσο πιο δυνατά ακουγόταν... και προκαλούσε ρίγη συγκίνησης σ' όποιον την άκουγε... .
              ΑΠΟΨΕ θα πλαγιάσουμε σε μαλακό χορτάρι
              θα δώσει και θα πάρει το γλέντι μας παιδιά...
Και μετά από λίγο ακολούθησε μια άλλη μελωδία που ερχόταν από την ίδια κατεύθυνση:
             Έλληνες ακολουθείστε των ανταρτών τη φωνή 
             Να ζείτε τι ωφελείστε μες στη σκλαβιά την πικρή... 
    ΑΝΟΙΞΑΝ μονομιάς διάπλατα πολλές πόρτες και από τα αμπαρωμένα παράθυρα ξεπρόβαλαν δειλά - δειλά κάποια λαδο-γκαζοκάντηλα, που το ασθενικό "σκλαβωμένο" φοβιτσιάρικο φως τους έσμιγε τώρα με το... αληθινό φως... της ελπίδας... .
     ΤΑ στελέχη του χωριού μας υποδέχθηκαν πάνω στο εκκλησάκι τ' Αϊ-Θωμά με δάκρυα χαράς στα μάτια τους δεκατρείς (13) σταυραετούς του Κισσάβου, που ζωσμένοι τ' άρματα εκόμιζαν σε μας το μήνυμα ότι η Ελλάδα μας ζει... .
     ... Η Αλευριά, το κέντρο του χωριού, ο Κούκουρδας, οι κάτω μαχαλάδες, ο πάνω μαχαλας και η Γκορτσιά αναστατώνονταν από τα βροντερά χτυπήματα των προκοφορεμένων τσαρουχιών των σταυραετών μας, που βγάζαν φωτιές σε κάθε επαφή τους με τα απότομα γκαλντερίμια της (Α)θανάτης.

Η πλατεία του Αγίου Νικολάου και ο κεντρικός δρόμος, τη δεκαετία του 1960. Προσφορά της Άννας Χαρατσή.

    Οι (Α)θανατιώτες στη συντριπτική τους πλειοψηφία δέχθηκαν με μεγάλη χαρά και ανακούφιση, αλλά και ελπίδα, τους πρώτους αντάρτες που εμφανίστηκαν στο χωριό μας. Οι λίγοι κιοτήδες χώθηκαν πιο βαθιά στο καβούκι τους, οι δε προδότες έχασαν την ανάσα τους". Ο Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός είχε κερδίσει τις εντυπώσεις και, όπως θα δούμε στη συνέχεια, αυτή η πρώτη εμφάνιση των λιγοστών ανταρτών θα παίξει καταλυτικό ρόλο στην προσχώρηση αρκετών Θανατιωτών στον ΕΛΑΣ.
    Πρέπει δε, η ομάδα αυτή των ανταρτών, την εμφάνιση των οποίων στη Μελιβοία είδαμε να περιγράφει ο Γεωργ. Ευθυμιάδης, να είναι η ομάδα της Ανατολής λόγω της γειτνίασης με τη Μελιβοία, γιατί αντίστοιχη εμφάνιση έγινε και σε άλλα χωριά της περιοχής (Σκήτη, Ποταμιά), αλλά μάλλον από άλλη ομάδα, του Μαυροβουνίου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Την αφορμή για να γραφούν τώρα τα παραπάνω, έδωσε ο πρόσφατος θάνατος του Λάκη Σάντα.

- "Η Αθανάτη στο Μεσοπόλεμο και την Αντίσταση" - Γεώργιος Ευθυμιάδης - Μελιβοία 2000.
- "Δύσβατα μονοπάτια - Αντάρτικες ιστορίες 1946 - 1949" - Γεώργιος Ευθυμιάδης - Αθήνα - Δεκέμβριος 2005.
- "Μνήμες στο διάβα μιας ζωής" - Τάκη Γιαν. Καρδάρα - Αθήνα 1986.
- "Οι Καπετάνιοι" - Dominique Eudes - Αθήνα 1975.
- "Ιστορία των Ελλήνων" - Τόμος 13 - Εκδόσεις Δομή Α.Ε. (απ' όπου και η αφίσσα του ΕΛΑΣ πάνω αριστερά).   
- "Η Θεσσαλία στην Αντίσταση" - Λάζαρου Αρσ. Αρσενίου  - Έκδοση Τρίτη.