Μετονομασίες οικισμών. Μελίβοια ή Αθανάτη; (Μέρος Γ').

Συνεχίζοντας, σ' αυτό το τρίτο μέρος των ομότιτλων αναρτήσεων, θα ασχοληθούμε με την πορεία του εγχειρήματος στο χρόνο, τα αίτια, πέραν αυτών που αναφέραμε στα προηγούμενα, αλλά και τις αλλαγές που αφορούν το χωριό μας, αλλά και άλλα χωριά της επαρχίας Αγιάς. 

Η ιστορική πορεία των μετονομασιών.

    Η πρώτη δόση των αλλαγών τοπωνυμίων, από τη δημιουργία του Ελληνικού κράτους έως το 1909, έχει αποφέρει κάποια αποτελέσματα, τα οποία, μάλλον, δεν κρίθηκαν ικανοποιητικά από τη διοίκηση. Έτσι, στα 1909 συστήνεται με το διάταγμα “περί συστάσεως επιτροπείας προς μελέτη των τοπωνυμίων της Ελλάδος και εξακρίβωση του ιστορικού λόγου αυτών”, ειδική επιτροπή για να ασχοληθεί με το ζήτημα. Επικεφαλής τίθεται ο γνωστός Νικόλαος Πολίτης και μέλη γνωστοί λόγιοι της εποχής (Σπ. Λάμπρος, Γ. Σωτηριάδης, Μ. Χρυσοχόος, Στ. Κυριακίδης, Γρ. Βερναρδάκης, Δ. Καμπούρογλου, Ι. Βογιατζίδης, Σ. Κουγέας, Β. Κολοκοτρώνης κ.α.).

Ο Νικόλαος Πολίτης, ο μεγάλος λαογράφος και πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών. (Πηγή: arxaiologia.gr).

    Να θυμίσουμε ότι, πλέον, στα 1909 οι ιστορικές συγκυρίες είναι κρίσιμες: έχει προηγηθεί ο Μακεδονικός αγώνας και ήδη τα Βαλκάνια είναι μια πυριτιδαποθήκη έτοιμη να εκραγεί, αφού ακολουθούν οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α’ Παγκόσμιος και η Μικρασία).

Η Ελλάδα το 1903. (Πηγή: www.el.wikipedia.org).

    Αποφασίστηκε, λοιπόν, τότε ο μαζικός εξελληνισμός των ονομάτων πόλεων και χωριών που δεν είχαν ελληνική αλλά τούρκικη, σλαβική, βλάχικη, αρβανίτικη προέλευση, ή απλά ήταν κακόηχα, με το σκεπτικό ότι θα έπρεπε τα τοπωνύμια να συμβαδίζουν με την επίσημη γλώσσα. Η προσπάθεια εξελληνισμού διήρκεσε για πολλά χρόνια, πάντα υπό την πίεση κρίσιμων εθνικών θεμάτων.

    Η κακή απόδοση της διαδικασίας αναγκάζει την  κυβέρνηση στις 10 Οκτωβρίου 1919, να υποχρεώσει την επιτροπή να προχωρήσει σε αναγκαστική συνεργασία με τους δασκάλους όλης της χώρας προκειμένου να προχωρήσει ο εξελληνισμός.

Δάσκαλος και μαθητές το 1929. Πρόκειται για το Βασ. Παπαλεξανδρή. (Προσφορά: Κωστ. Αδαμούλης).

    Η επιτροπή που αναφέραμε, υπό τον Πολίτη, έχει επιφορτιστεί με δύσκολο έργο, αφού τα τοπωνύμια που πρέπει να αλλάξουν είναι χιλιάδες, μετά και την προσάρτηση νέων επαρχιών. Έτσι, συστήνονται με διάταγμα του 1926 νομαρχιακές επιτροπές που αποτελούνται από καθηγητές, εφόρους αρχαιοτήτων, μέχρι και απλούς δημόσιους υπαλλήλους με το καθήκον της μετονομασίας  των ξενόφωνων ή κακόηχων ονομάτων συνοικισμών, χωριών και πόλεων, ενώ πλέον η κεντρική επιτροπή, εξετάζει αιτήματα και γνωμοδοτεί.

Δάσκαλοι στην Αθανάτη, περί το 1910, ανάμεσα στους μαθητές τους. Αριστερά ο Βασ. Παπαλεξανδρής και δεξιά ο Αναγνώστης Ζαχαρού(;).  (Προσφορά: Ζωή Ζιούρκα-Αναγνωστούλη). 

    Το διάταγμα του 1926 επικυρώνεται με άλλο διάταγμα της 13ης Νοεμβρίου του 1927, αλλά και με το νόμο 4096/1929. Προβλέπονταν, μάλιστα και ποινικές κυρώσεις για τους παραβάτες. Στο άρθρο 7 του σχετικού νομοθετικού διατάγματος (ΦΕΚ Α’ 287/1927) αναφέρεται ότι: “Απαγορεύεται απολύτως η χρήσις των παλαιών ονομάτων υπό των δημοσίων αρχών ή οργάνων εν τη επισήμω αλληλογραφία αυτών, των συλλόγων, σωματείων, συνεταιρισμών κ.λπ. νομικών προσώπων εν τη αλληλογραφία αυτών. Η παράβασις της απαγορεύσεως ταύτης αποτελεί πταισματικήν παράβασιν τιμωρουμένην με πρόστιμον μέχρι 100 δραχμών ή με κράτησιν μέχρι 10 ημερών”. Οι ιδιώτες, πάλι, αντιμετωπίζουν άλλα προβλήματα, π,χ, άρνηση των ταχυδρομείων να επιδώσουν επιστολές μεταναστών στις οποίες η κατοικία του αποδέκτη αποδιδόταν με την παλιά ονομασία.

Οι ποινές για όσους παραβαίνουν τη νομοθεσία και χρησιμοποιούν παλιά τοπωνύμια.  Φ.Ε.Κ.  Α' 287/13-11-1927. (Πηγή: Εθνικό Τυπογραφείο).

    Κάπου μέχρι τα 1928, οι μετονομασίες που έχουν γίνει ανέρχονται σε κάποιες χιλιάδες, ενώ αργότερα ο αριθμός φθίνει. Όμως, συνεχίζεται, έστω και με πιο αργό ρυθμό, και τα επόμενα χρόνια, ως τις μέρες μας περίπου. Αναφέρουμε ενδεικτικά τη μετονομασία των “Νέων Λιοσίων” σε “Ίλιον”, τον Σεπτέμβριο του 1994.

Οι επεκτάσεις των συνόρων του Ελληνικού κράτους από το 1832 μέχρι το 1947. (Πηγή:  www.el.wikipedia.org).

Τα επίσημα, κατά καιρούς, αίτια για τις μετονομασίες.

    Πέρα από τα επιχειρήματα που προτάθηκαν πιο παλιά, καθώς τα σύνορα του ελληνικού κράτους επεκτείνονταν, η επίσημη επιχειρηματολογία που κατά καιρούς προβάλονταν για να προασπιστούν όλες αυτές τις μετονομασίες, διευρύνονταν, με την πρόσθεση και νέων επιχειρημάτων, συνοψίζονται δε, αυτά, σε όσα η επιτροπή του 1909 προέβαλε: “Είναι βεβαίως λυπηρόν το φαινόμενον τούτο, διότι τα βάρβαρα ονόματα και τα κακόφωνα ελληνικά λυπούσι μεν το γλωσσικόν συναίσθημα, έχουσι δε και επιβλαβή μορφωτικήν επήρειαν εις τους κατοικούντας συστέλλοντά πως και ταπεινούντα το φρόνημα αυτών, αλλά και παρέχουσι ψευδή υπόνοιαν περί της εθνικής συστάσεως των χωρίων εκείνων, ών τα ξενικά ονόματα ηδύναντο να εκληφθώσιν ως μαρτυρούντα και ξενικήν καταγωγήν” (Επιτροπεία Τοπωνυμιών της Ελλάδος, “Γνωμοδοτήσεις”).

Χάρτης με την πυκνότητα της εμφάνισης σλάβικων τοπωνυμίων στην Ελλάδα. (Πηγή: "Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία", σχολικό βιβλίο Β' Γυμνασίου, έκδοση Ο.Ε.Δ.Β.).

    Με άλλα λόγια, τα κυριότερα επιχειρήματα ήταν, κατά κύριο λόγο, αυτά που ακολουθούν παρακάτω, χωρίς η σειρά αναφοράς τους να έχει κατ’ ανάγκη σχέση με τη σπουδαιότητα ή τη χρονολογική τους αλληλουχία. Τα «ξενικά» τοπωνύμια:

• Δίνουν ψευδή στοιχεία για την εθνική υπόσταση των κατοίκων,
• Ταπεινώνουν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων τους,
• Είναι κακόφωνα και βάρβαρα, με αποτέλεσμα να αλλοιώνουν το γλωσσικό συναίσθημα και να έχουν δυσμενή μορφωτική επίδραση.
• Το αν στην πραγματικότητα είναι έτσι, είναι κάτι που ξεφεύγει από τους σκοπούς του παρόντος, άρα και δεν θα σχολιαστεί-αναλυθεί.

Στα καθ’ ημάς.

Ο καθορισμός του εμβλήματος του (τέως) Δήμου Δωτίου, στο Φ.Ε.Κ. Α' 305 της 18-07-1883. (Πηγή: Εθνικό Τυπογραφείο). 

    Προαναφέραμε σε προηγούμενες αναρτήσεις, ότι δεν «γλίτωσε» από τη διαδικασία αυτή ούτε το χωριό μας. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά και πολλά χωριά της επαρχίας Αγιάς.

Το Φ.Ε.Κ. Α' 306 της 22-12-1927. (Πηγή: Εθνικό Τυπογραφείο).

    Η Αθανάτη ή Αθάνατον αλλάζει όνομα και γίνεται Μελίβοια, με το Φ.Ε.Κ. Β' 66 της 10-10-1920. Την εναλλακτική ονομασία Αθάνατον, την αναφέρει και ο Πανδέκτης (το Ελληνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης), αλλά την έχουμε δει και σε Φ.Ε.Κ. (Α' 262/31-08-1912) που υπάρχει σε προηγούμενη σχετική ανάρτηση. Για κακή μας τύχη, η μετονομασία της Αθανάτης σε Μελίβοια, δημοσιεύθηκε κατά περίεργο τρόπο στο τεύχος Β' της εφημερίδας της Κυβέρνησης, το οποίο δεν διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή (παρά μόνο από το 1940 και μετά) και μόνο από το Εθνικό Τυπογραφείο μπορεί κάποιος να το προμηθευτεί. Όταν  το προμηθευτούμε θα το αναρτήσουμε.


ΕΔΩ ΘΑ ΜΠΕΙ ΤΟ Φ.Ε.Κ. ΤΕΥΧΟΣ Β' 66/10-10-1920, ΤΗΣ ΜΕΤΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΑΘΑΝΑΤΗΣ ΣΕ ΜΕΛΙΒΟΙΑ. 

    Επίσης, χωριά της επαρχίας με τουρκικά ή σλάβικα ονόματα αλλάζουν όνομα. Έτσι, το Αληφακλάρ γίνεται Καλαμάκι, η Δέσιανη γίνεται Αετόλοφος, το Κερμιλή γίνεται Πρινιά, η Ρέτσανη γίνεται Μελίσσι αρχικά και κατόπιν Μεταξοχώρι, η Κάπιστα γίνεται Σωτηρίτσα, η Νιβόλιανη γίνεται Μεγαλόβρυσο, η Σελίτσανη Ανατολή, το Τουρκοχώρι γίνεται Νερόμυλοι, το Τσάγεζι γίνεται Στόμιο και η Αγυιά διορθώνει την ορθογραφία της σε Αγιά με το Φ.Ε.Κ. Α' 306 της 22-12-1927. 

Το Φ.Ε.Κ. Α' 306 της 22-12-1927, με το οποίο μετονομάζονται οι κοινότητες και οι συνοικισμοί της επαρχίας Αγιάς. (Πηγή: Εθνικό Τυπογραφείο). 

    Αλλά, και πολλά άλλα χωριά της επαρχίας αλλάζουν ονόματα σε ένα "παράθυρο χρόνου" που φτάνει μέχρι το 1957. Έτσι, η Σκέτα γίνεται Σκήτη με το ΦΕΚ Α' 201/10-10-1913, το Καραλάρ γίνεται Ελευθέριο με το ΦΕΚ Β' 86/26-11-1918, η Βουλγαρινή γίνεται Έλαφος με το ΦΕΚ Α' 271/03-09-1940, η Τζούξανη γίνεται Δήμητρα, η Κουκουράβα γίνεται Αμυγδαλή και η Δογάνη γίνεται Ανάβρα με το ΦΕΚ Α' 11/24-01-1957 και η Πλασιά γίνεται Νεοχώριον με το ΦΕΚ Α' 84/02-06-1958.

Τα αποτελέσματα.

    Μετά απ’ αυτά που αναφέρθηκαν, άλλαξαν σχεδόν τα μισά τοπωνύμια της χώρας. Άλλοτε οι μετονομασίες έγιναν «επιτυχώς» κι άλλοτε ο ζήλος για την αλλαγή οδήγησε σε κωμικοτραγικά αποτελέσματα. Λ.χ. το ότι προτάθηκε το όνομα του Κιλκίς να γίνει θηλυκό (η Κιλκίς, της Κιλκίδος κατά το Χαλκίς) ή πάλι το ότι η Ελλάδα απέκτησε 34 Καλλιθέες, 10 Αχλαδιές, 22 Μηλιές, 18 Πλατανιές, 21 Καστανιές, 14 Κερασιές, 25 Καλύβια, 11 Κεφαλόβρυσα, 2 Μελιβοίες κ.ο.κ..

Το Κοινοτικό Κατάστημα της (πρώην) κοινότητας Μελιβοίας.

    Από την άλλη, σε μια ένδειξη υπερβάλοντα ζήλου, κάηκαν και τα χλωρά μαζί με τα ξερά. Έτσι, απαιτήθηκε να αλλάξει όνομα και η Αθανάτη ή Αθάνατον, παρ’ όλο που το όνομά της ήταν καθόλα ελληνικό και είχε διασωθεί με μικρές ίσως τροποποιήσεις (όπως σε άλλες, πιο παλιές αναρτήσεις με τον τίτλο «Η διαδρομή του ονόματος Αθανάτη», δείξαμε), ανά τους αιώνες. Και μάλιστα, λαμβάνοντας το όνομα μιας αρχαίας πόλης, που η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει ακόμα κατασταλάξει για τη θέση της…

ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ:

- http://lithoksou.net/metonomasiesepihirisi.html

- http://aigeira.blogspot.com/view/sidebar#!/2008/10/blog-post.html

- http://kopanakinews.wordpress.com/2008/11/22/palia-xamena-toponimia

- http://www.el.wikipedia.org.

- Εθνικό Τυπογραφείο.
- http://pandektis.ekt.gr/pandektis.

Σημείωση: Το i-melivia δεν συμφωνεί, κατ' ανάγκη, με όλα όσα αναφέρονται στο περιεχόμενο των σχετικών άρθρων, στους δικτυακούς τόπους που παραπέμπουν οι παραπάνω σύνδεσμοι.