Το δωδεκαήμερο στην Αθανάτη (Μέρος Γ').

Και, αισίως, θα αναφέρουμε εδώ, μετά τα Χριστουγεννιάτικα και τα Πρωτοχρονιάτικα έθιμα, τα έθιμα που λάμβαναν χώρα την παραμονή των Φώτων και ανήμερα των Φώτων. Είχαμε, λοιπόν, "τα παλιά τα χρόνια" στην Αθανάτη τα "Λουγκατζιάρια", τα κάλαντα των Φώτων, αλλά και το αγίασμα των σπιτιών από τους ιερείς του χωριού. Μας έμειναν τα δύο τελευταία, αν και το προτελευταίο -τα κάλαντα-μάλιστα πνέει ήδη τα λοίσθια, αν δεν έχει εντελώς εκπνεύσει. Μας έχει, όμως, προκύψει μία νέα συνήθεια, η κατάδυση του Σταυρού στο λιμάνι του Αγιοκάμπου, η οποία γνωρίζει κάθε χρόνο όλο και μεγαλύτερη επιτυχία, αν κρίνουμε από τη συγκέντρωση του κόσμου.

Τα κάλαντα των Φώτων.

    Παλιότερα λοιπόν, τα αγόρια του χωριού έφτιαχναν αποβραδίς μία κλούτσα (=κλαρί ξύλου με παρακλάδι, έτσι ώστε να μπορείς σ' αυτό να κρεμάσεις διάφορα, αν το κόψεις στο κατάλληλο ύψος και το γυρίσεις ανάποδα). Την παραμονή των Φώτων, λοιπόν, πρωί-πρωί, στους μαχαλάδες από του "Μπαντάνη" μέχρι τη "Γκορτσιά", αντηχούσε το:

"Σήμιρα τα φώτα κι η φουτισμός

κι χαρές μιγάλις στουν Κύργιου μας!

Κάθιτι η Κυρά μας η Παναγιά

μες τουν Ιουρδάνη τουν ποταμό

κι τουν Άγιου Γιάννη παρακαλεί:

Άγιου Γιάνν' αφέντη κι Πρόδρουμι

θέλεις να βαφτίσεις Θιού πιδί

μες την κουλυμπήθρα την αργυρή,

για να κατακάτσουν τα είδουλα,

να καταπραΰνουν οι Χριστιανοί."

    Βέβαια, στα παραπάνω κάλαντα τον Φώτων το τραγούδισμα είχε διάφορες "χασμωδίες", με αποτέλεσμα η Παναγιά να τραγουδιέται Πάναγια, ο ποταμός πόταμος, η αργυρή άργυρη κ.λπ.. Η ουσία είναι ότι μέχρι το μεσημέρι που "σκολνούσε το παίξιμο" η κλούτσα όλο και κάτι 'σόδευε.

Τα Λουγκατζιάρια.

    Αρκετά παλιότερα, την παραμονή των Φώτων, όπως και αλλού, π.χ. Μεσενικόλα Καρδίτσας, Καστοριά, στην Αθανάτη γίνονταν Λουγκατζιάρια. Μεταμφιέζονταν αυτοσχέδια, παρέες-παρέες κατα μαχαλά και γυρνούσαν στα σπίτια με διαθέσεις περιπαικτικές αλλά και γλεντζέδικες. Ο κάθε νοικοκύρης υποχρεούνταν να ανοίξει την πόρτα και να τα αφήσει να γλεντήσουν, αλλιώς αυτά άρπαζαν απ' την αυλή ότι έβρισκαν, συνήθως κότες. Αν δε, άνοιγε την πόρτα, τα λουγκατζιάρια πείραζαν και "ανακάτωναν" τα πράγματα στο σπίτι. Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα, δηλαδή .

Λουγκατζιάρια, αποκριάτικα όμως, αφού όταν υπήρχαν τα λουγκατζιάρια των Φώτων, δεν υπήρχαν  φωτογραφικές μηχανές. (Προσφορά: Θεόδ. Δουβώρης).

    Τα λουγκατζιάρια ονομάστηκαν έτσι, μάλλον από το Λατινικό ρήμα rogatio (=ζητώ), επειδή τα αρχαία και τα νέα λουγκατζιάρια ζητούν κεράσματα. Απ' αυτό το παραπάνω ρήμα παράγεται η Λατινική λέξη Rogatores (=ζητιάνοι), που κάνουν κι αυτοί ότι και τα λουγκατζιάρια: ζητούν κεράσματα. Έτσι, σε ιστορική συνέχεια των Αρχαίων Χειμερινών Διονυσίων και, μετέπειτα, αντίστοιχων Ρωμαϊκών εθίμων, μας έμεινε ο όρος Ρογκατσάρια και με τα πάθη των λέξεων, οι Μελιβοιώτες λέμε Λουγκατζιάρια.

Ο αγιασμός από τους ιερείς.

    Την παραμονή των Θεοφανείων, νωρίς το πρωί, τελείται από την εκκλησία η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Το αγιασμένο νερό σε ειδικό δοχείο (οι παππούδες το αποκαλούσαν "μπακράτσι"), μαζί με το Σταυρό, γύρναγε (και γυρνάει) από σπίτι σε σπίτι, για να αγιάσει ανθρώπους (που πίνουν αγιασμό) και ζωντανά (που ραντίζονται με αγιασμό) και να αποδιώξει τα κακά πνεύματα, βλέπε Τζόιες. Οι Τζόιες, στο άκουσμα του ερχομού του ιερέα και της κουστωδίας του, έλεγαν μεταξύ τους τρομοκρατημένες: "έρχιτι ι παπάς, μι του τσιγκουφόκαλου κι του τσιγκουμπάκρατσου" και εξαφανίζονταν στον κάτω από το έδαφος κόσμο τους, όπου και συνέχιζαν το έργο τους, που είχαν αφήσει μισό, όταν ανέβηκαν στη γη παραμονές Χριστουγέννων.

Ο Θανατιώτης ιερωμένος παπα-Δημήτρης Γαγάτσιος. (Προσφορά Αικ. Γιαννίκου).

    Οι νοικοκυρές, παλιότερα, φιλοδωρούσαν τον παπά και την ακολουθία του με διάφορα κεράσματα, επί το πλείστον φαγώσιμα και αργότερα, κοντά στις μέρες μας, με χρήματα, όπως άλλωστε και σήμερα. Και επειδή τη μέρα αυτή, επικράτησε να υπάρχει και μια περιπαικτική και σκωπτική διάθεση, σκαρώθηκαν σε βάρος των ιερωμένων διάφορα δίστιχα, που παλιά λέγονταν, όπως π.χ.:

"Μέσα στη μανίκα μπαίν' η λουκανίκα",

αφού, όπως είδαμε σε προηγούμενα τα μπαλκόνια αυτές τις μέρες ήταν γεμάτα από φρέσκα λουκάνικα που περίμεναν να στραγγίσουν και ήταν "πειρασμός" για τον παπά που "έπαιζε τα Φώτα", ή το:

"-Εν Ιορδάνει, που πάει η μάνα 'σ' Γιάννη;

- Στο μύλο παπα-Γιάννη, να πλύνει το τηγάνι.

Ο διάολος την έβαλε σήμερα να πλύνει

και τσ' παράδες τ'ς έβαλε μέσα στο προσκεφάλι".

    (Εννοείται ότι το παραπάνω σατιρικό ποιηματάκι φτιάχτηκε σε εποχή πολύ πριν καν γεννηθεί ο μακαρίτης παπα-Γιάννης Παπανικολάου, και το όνομα παπα-Γιάννης μόνο για λόγους ομοιοκαταληξίας φαίνεται να επιλέχθηκε. Αυτό προς αποφυγή παρεξηγήσεων...).  
    Σατιρικό δε, ήταν και το:

"Σήμερα τα φώτα, ταχιά γιννάει η κότα

απού πίσου απ' τ'ν πόρτα...".

Επίλογος.

    Παρατηρούμε, λοιπόν, αν αναλογιστούμε αυτά που σήμερα γίνονται αυτές τις μέρες του Δωδεκαημέρου στα σπίτια μας, ότι ένας μεγάλος πλούτος εθίμων έσβησε. Και δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, δεδομένου ότι οι ανάγκες , οι συνήθειες, το μορφωτικό επίπεδο, τα ερεθίσματα και ένα σωρό άλλοι παράγοντες μεταβλήθηκαν διαχρονικά. Π.χ. κανείς σχεδόν σήμερα δεν εκτρέφει γουρούνι στο "κουμάσι", αφού υπάρχει η ευκολία του κρεοπώλη, υπάρχει το ψυγείο, το παιχνιδάδικο, το μαγαζί που πουλάει παπούτσια. Έτσι μια σειρά αναγκών, που έπρεπε το οικόσιτο γουρούνι να καλύψει, καλύπτονται αλλιώς και πιο εύκολα σήμερα. Βέβαια, προς όφελος διαφόρων ευκολιών, θυσιάστηκαν άλλα. Η κοινωνία εξελίσσεται... Θα ήταν άλλωστε παράλογο να απαιτούμε ή να αναμένουμε τα πράγματα να ήταν στάσιμα, ο χρόνος και η εξέλιξη να σταματήσουν κ.λπ..  

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

- www.el.wikipedia.org

- www.kastoriacity.gr
- www.mesenikolas.gr 
- www.pandektis.ekt.gr 
(απ' όπου και η εικόνα της Βάπτισης. Η εικόνα είναι έργο του αγιογράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού, από τον Άγιο Γεώργιο της Βενετίας).