Κουκούλι. Ο άσπρος χρυσός... (Μέρος Β').

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας παρακολουθήσαμε την "εισαγωγή" της σηροτροφίας στην Αγιά, τη διάδοσή της σ΄όλη την επαρχία Αγιάς, καθώς και το σημαντικό ρόλο που έπαιξε το μετάξι (και το βαμβάκι) και η κατεργασία του στις μικρές οικοτεχνίες-βιοτεχνίες της περιοχής μας, και το εμπόριό του, κύρια εξαγωγικό, που έκανε τη σηροτροφία ένα σημαντικό πυλώνα οικονομικής ανάπτυξης.
    Αξίζει να αναφερθούμε εδώ λίγο εκτενέστερα σε δύο ζητήματα, αποκλειστικά Θανατιώτικου ενδιαφέροντος, που και τα δύο με τον ένα ή τον άλλο τρόπο σχετίζονται με τη σηροτροφία, τη (συμπληρωματική) δραστηριότητα της επεξεργασίας του βαμβακιού, το εμπόριό τους κυρίως μέσω των συντροφιών, τους εμπορικούς δρόμους της εποχής και τη βαφή των νημάτων: Το πρώτο είναι η Άλλη Χώρα, και το δεύτερο ο βουλευτής Στεφανίδης.

Η Άλλη Χώρα.  

    Όλοι λίγο πολύ ξέρουν την κτηματική περιφέρεια της Άλλη Χώρας και έχουν ακούσει τη λαϊκή ρήση που λέγεται στο χωριό μας: "ή χουριό χουριό ή τ' Τραμαντάν' η γουμάρα". Το περιστατικό, σύμφωνα με την προφορική παράδοση έχει να κάνει με κάποιο γαϊδουράκι κάποιου Τραμαντάνη, που άθελά του προέβη σε μία επαίσχυντη πράξη: την ιεροσυλία. Ας τα δούμε όλα αυτά λίγο πιο αναλυτικά!
    Η Άλλη Χώρα (Άλλ'χωρα, μία λέξη για τους ντόπιους), αποτελούσε σημαντικό βυζαντινό οικισμό (ίσως τον πιο σημαντικό της περιοχής σύμφωνα με το δηλωτικό Χώρα του ονόματός του) σε θέση πλησίον του σημερινού ναϋδρίου του Αγίου Γεωργίου και ανατολικά-βορειοανατολικά του σημερινού χωριού. Η χρονική περίοδος "ζωής" του οικισμού παραμένει απροσδιόριστη επακριβώς (ίσως χτίστηκε κοντά σε κάποια ακμή της πειρατείας, γι' αυτό και ήταν κτισμένος στην ενδοχώρα). Σίγουρα τους αιώνες 11ο έως 13ο μ.Χ. υπήρχε σύμφωνα με τα θραύσματα κεραμικής που βρέθηκαν εκεί. Ήταν χτισμένος κοντά στο δρόμο που οδηγούσε από τα Τέμπη στη Λάρισα  (μέσω της διαδρομής: σημερινό Κόκκινο Νερό - Παλιουριά - Άλλη Χώρα -σημερινή Μελιβοία - λεκανοπέδιο Αγιάς και κατέληγε στη Λάρισα) και κάποια στιγμή, κατά την παράδοση, έπειτα από κάποια επιδημία πανούκλας συνενώθηκε-συγχωνεύθηκε με άλλους οικισμούς (Μαλάτη, Γκορτσιά, Παλιοχώρι κ.α.) και προέκυψε το σημερινό χωριό, τότε Θανάτου Χώρα.
    Μια Κυριακή, λοιπόν, που οι κάτοικοι του οικισμού της Άλλ'χωρας εκκλησιάζονταν, κάποιος από το εκκλησίασμα διέκρινε στο δρόμο πλήθος ανθρώπων να πλησιάζει. Ειδοποίησε το εκκλησίασμα και σύσσωμοι, ακόμα και ο ιερέας, παράτησαν τρομοκρατημένοι τη λειτουργία στη μέση και έτρεξαν στο δάσος να κρυφτούν, εκλαμβάνοντας τους περαστικούς ως πειρατές. Στην πραγματικότητα (του παραμυθιού πάντα) οι δήθεν πειρατές ήταν ένα καραβάνι που μετέφερε νήματα, κάπου στο εξωτερικό κατά τις αφηγήσεις των παλιότερων. Μάλιστα μερικοί επιμένουν ότι πήγαινε στη Βιέννη. Το γαϊδουράκι του Τραμαντάνη, που έβοσκε αμέριμνο κάπου τριγύρω, και μάλλον "ξέδετο" λόγω του πανικού, παρεισέφρυσε στο Άγιο Βήμα της παρατημένης εκκλησίας και έφαγε τον άρτο της Θείας Ευχαριστίας.
    Με τη "λήξη του συναγερμού" οι Αλλ'χωρίσιοι αντίκρυσαν το αναπάντεχο και τραγικό θέαμα του γαϊδάρου στο ιερό της εκκλησίας, το δε Άγιο Ποτήριο και το Δίσκο άνω-κάτω. Κάποιος εξ' αυτών αναφώνησε το γνωστό πλέον "ή χουριό χουριό, ή τ' Τραμαντάν' η γουμάρα", δηλαδή ή θα γίνουμε ισχυροί "εν τη ενώσει", ώστε να μη φοβόμαστε με το παραμικρό, ή θα μας ρεζιλεύει ή γομάρα τ' Τραμαντάν'. Το περιστατικό, κατά το θρύλο, θεωρήθηκε μεγάλη κακοτυχία και αμαρτία και οι κάτοικοι εγκατέλειψαν τον οικισμό τους και μετοίκησαν στην Αθανάτη.
    Ο παραπάνω θρύλος συμπυκνώνει κάποιες αλήθειες. Ενδεικτικά: ο δρόμος από την ενδοχώρα προς την παραλία και κατόπιν τα Τέμπη ίσως πράγματι περνούσε πλησίον της Άλλης Χώρας. Κατεργασία νημάτων (λ.χ. κόκκινη βαφή) γινόταν στην περιοχή και ήταν γνωστή από πολύ παλιά   (Μελιβοιώτικη Πορφύρα). Οι πειρατές εμφανίζονταν συχνά στα μέρη μας και επέδραμαν και στην ενδοχώρα. Το εμπόριο νημάτων γίνονταν από την ξηρά με καραβάνια και από τη θάλασσα από το λιμάνι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, διαμέσου Θεσσαλονίκης. Το σημαντικό πρόβλημα που υπάρχει είναι οι χρονολογικές διαφορές των παραπάνω γεγονότων. Για παράδειγμα η σημερινή Μελιβοία ιδρύθηκε ανάμεσα στα 1425-1445 σύμφωνα με γραπτές πηγές, ενώ η ύπαρξη του οικισμού της ΆλληΧώρας, με αυτό το όνομα, δεν μνημονεύεται πουθενά την αντίστοιχη εποχή.
      Βέβαια, για την ύπαρξη του οικισμού, δεν υπάρχει αμφιβολία, άλλωστε τα εκθέματα της Αρχαιολογικής Συλλογής Μελιβοίας, αλλά και η έντονη ύπαρξη κεραμικής στην περιοχή το μαρτυρούν. Λίγα περισσότερα μπορεί κάποιος να διαβάσει στο βιβλίο "Η ιστορική Μελίβοια", όπου μάλιστα αναφέρεται ότι έχουν εντοπιστεί ερείπια ναών σε εννέα θέσεις, αλλά και όστρακα του 11ου και 13ου αιώνα. Κάποιοι, επίσης, έχουν τη γνώμη ότι η Άλλη Χώρα μπορεί να ταυτιστεί με τον οικισμό Κιουτσούκ Θανάτ', που αναφέρουν  τα Τούρκικα έγγραφα των απογραφών. Μένει το θέμα να εξετάσουν ιστορικοί, ως πιο αρμόδιοι και κατάλληλοι και να αποφανθούν σχετικά για τα παραπάνω.    

Ο βουλευτής Στεφανίδης.

    Ο Μιλτιάδης Δάλλας, όπως μας μεταφέρει ο Δημ. Αγραφιώτης, κατείχε το αρχείο των "συντροφιών" (=σημερινές εταιρείες/συνεταιρισμοί, που τότε ασχολούνταν με την εξαγωγή του μεταξιού και των προϊόντων του, έχοντας αντιπροσώπους στους εκεί προορισμούς, π.χ. Βιέννη κ.λπ.) της επαρχίας Αγιάς, το οποίο σήμερα βρίσκεται στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Αθήνας. Στο αρχείο διαπιστώνεται ότι στις αγιώτικες εταιρείες-συντροφιές συμμετείχαν και Θανατιώτες.
    Έτσι, στην (ατομική θα λέγαμε σήμερα) εταιρεία του Μαγαλιού Χατζηγεωργίου, η οποία αργότερα έγινε Κοινή (με παραπάνω μετόχους θα λέγαμε σήμερα) με τους αδελφούς Χατζηιωάννου και τον Αποστόλη Παπαθεοκλήτου, μετέχουν και οι αδελφοί Δημήτριος και Στέφανος Ρίζου. Οι δύο τελευταίοι είναι από την Αθανάτη. Ο πατέρας τους, ονόματι Ρίζος είναι Θανατιώτης και στα 1783 συμμετείχε στη συντροφιά εμπορίας βαμβακιού, κόκκινων νημάτων και φιτιλιών, του Μαγαλιού Χατζηγεωργίου, στην οποία μάλλον "κληρονομικώ δικαίω" μπήκαν κατόπιν οι γιοί του. Μάλιστα ο Στέφανος Ρίζου το 1874, βρίσκεται στη Βιέννη, ως εμπορικός αντιπρόσωπος της συντροφιάς.
    Ο Ρίζος είναι λοιπόν ο παππούς του Νικολάου Στεφανίδη, πρώτου εκλεγμένου βουλευτή Αγιάς, ο Δημήτριος είναι ο πατέρας του και ο Στέφανος θείος του. Ο Στέφανος, κατά πάσα πιθανότητα ήταν φιλικός (=μέλος της Φιλικής Εταιρείας) και συνεργάτης του Ανθίμου Γαζή στην επανάσταση του Πηλίου το 1821.
    Λεπτομέρειες θα δοθούν σε άλλη ανάρτηση, σχετικά με το Νικόλαο Στεφανίδη, τον πρώτο εκλεγμένο βουλευτή της επαρχίας Αγιάς, μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας, που μπορούμε να υπερηφανευόμαστε ότι ήταν Θανατιώτης στην καταγωγή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
-"Ιστορία της Επαρχίας Βόλου και Αγιάς", Γιάνης Κορδάτος, Εκδ. "20ος αιώνας", Αθήνα 1960.
-"Η ιστορική Μελίβοια", Συλλογικό έργο, επιμ. Αρχιμ. Νεκτ. Δρόσος, Εκδ. "Φύλλα", Μελίβοια 2006.
-"Η πορεία του Αλεξίου Κομνηνού το 1083 στη Θεσσαλία. Τα νέα ευρήματα στον Κίσσαβο και το    Μαυροβούνι", Σταυρ. Σδρόλια, από το δικτυακό τόπο του (πρώην) Δήμου Μελιβοίας www.melivoia.gr.
-"Ο Νικόλαος Στεφανίδης από την Αθανάτη της Αγιάς 1817-1901", Δημήτρης Αγραφιώτης,      Θεσσαλικό Ημερολόγιο, Τόμος 11ος, Εκδότης Κώστας Σπανός, Λάρισα 1987.
-Η φωτογραφία του Μιλιτάδη Δάλλα προέρχεται από το δικτυακό τόπο www.pandektis.gr
-Οι μικρογραφίες και τα διακοσμητικά προέρχονται από το δικτυακούς τόπους www.oedb.gr και www.ime.gr.

-Αφηγήσεις των παππούδων της Μελιβοίας.