Κουκούλι. Ο άσπρος χρυσός... (Μέρος Α').

Γενικά.

Όπως είδαμε σε προηγούμενη εισαγωγική ανάρτηση, οι Θανατιώτες ασχολήθηκαν με το κουκούλι για πολλές δεκαετίες. Το κουκούλι αποτέλεσε ένα σημαντικό πυλώνα, πάνω στον οποίο στηρίχθηκε η οικονομική ζωή και η ανάπτυξη πολλών χωριών της επαρχίας Αγιάς.

Τέτοια χωριά, πλην της Θανάτου (σήμερα Μελιβοία) , ήταν και η Γενιτζέ (σήμερα Αγιά), η Ρέτσιανη (σήμερα Μεταξοχώρι), η Νιβόλιανη (σήμερα Μεγαλόβρυσο), η Σελίτσιανη (σήμερα Ανατολή), η Ποταμιά κ.α.. Όλοι οι ιστορικοί, γεωγράφοι και περιηγητές, Έλληνες και ξένοι, που καταπιάστηκαν με τα του τόπου ή τον επισκέφθηκαν, περιγράφουν το ρόλο σημαντικότατο ρόλο της σκωληκοτροφίας για τις τοπικές κοινωνίες.

Ιστορικά στοιχεία.

    Όλοι, λίγο πολύ, έχουμε ακούσει σαν παραμύθι την πραγματική ιστορία των δύο μοναχών, που μέσα σε ένα κούφιο μπαστούνι έφεραν λάθρα από την Κίνα το μεταξόσπορο το 554 μ.Χ., επί της βασιλείας του Ιουστινιανού του Α', σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο. Εκεί, στη μακρυνή Κίνα ο μεταξοσκώληκας, "καλλιεργείται" από το 4.000 π.Χ. περίπου, στο ύπαιθρο και σε συνθήκες μυστικότητας, έναντι των ξένων (μη Κινέζων). Αργότερα η καλλιέργειά του έγινε γνωστή στην Ιαπωνία και τις Ινδίες. 

Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός ο Α'. (Ψηφιδωτό από τον Άγιο Βιτάλιο της Ραβέννα). 

    Στην Ευρώπη, όμως, το μετάξι έγινε γνωστό πολύ αργότερα, μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Κίνα εμπορεύεται μεταξωτά με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αλλά και αργότερα, από το 330 μ.Χ., με το Βυζάντιο. Είναι, άλλωστε, γνωστή η μεγάλη εμπορική αρτηρία με την ονομασία "δρόμος μεταξιού".

Ο Μέγας Αλέξανδρος (Ρωμαϊκό μωσαϊκό, αντίγραφο Ελληνικού πρωτοτύπου του 4ου π.Χ. αιώνα)

    Οι Ευρωπαίοι ευγενείες και εκκλησιαστικοί αξιωματούχοι, αλλά και οι βυζαντινοί πλούσιοι και άρχοντες φορούν και χρησιμοποιούν μεταξωτά, με αποτέλεσμα το εμπόριο του μεταξιού να είναι εξαιρετικά επικερδές. Αυτό οδηγεί τον Ιουστινιανό να στείλει στην Κίνα τους δύο μοναχούς που προαναφέραμε, για να κλέψουν το σπόρο. Έτσι η μεταξοσκωληκοτροφία διαδίδεται στη Συρία και σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Επαρχία Αγιάς και κουκούλι. Α' φάση. (1750-1805 περίπου).

    Το ρόλο των δύο μοναχών που έφεραν το μεταξόσπορο από την Κίνα, έπαιξε στην Αγιά κάποιος δημοδιδάσκαλος, (το όνομά του δε διασώθηκε) που για κάποιο καιρό δούλευε την τέχνη αυτή κρυφά, για να αποκομίζει μόνος τα, ουκ ολίγα, χρήματα της παραγωγής. Όμως το μυστικό του διέρρευσε και η τέχνη διαδόθηκε σ' όλη την επαρχία. Το περιστατικό αυτό χρονολογείται γύρω στα 1750, και το περιγράφουν οι Δημητριείς στα τέλη του 18ου αιώνα . Μαζί με το περιστατικό αυτό, δεν παραλείπουν να πουν ότι το κυριότερο εισόδημα του τόπου είναι το μετάξι που είναι πολύ επικερδές. Ιδού το σχετικό απόσπασμα (ας συγχωρεθεί το μονοτονικό): "...Η εργασία των φιτιλιών δεν είταν γνωστή στους Αγιώταις, δεν είναι σαράντα χρόνια όπου την έφερεν ένας παιδοδιδάσκαλος, ο οποίος την εδούλευε κάμποσο καιρό κρυφίως δια να έχει μόνος το κέρδος μα τέλος πάντων εδιαδόθηκε έξω και έγινε κοινή. Το κυριότερο και επικερδέστερο μαξούλι του τόπου είναι το μετάξι, το οποίο καθώς άρχισαν να το δουλεύουν, θα φέρνει καμιά φορά μεγάλο όφελος...". Βέβαια, οι κάτοικοι δουλεύουν και τη γη παράλληλα, αλλά και χειροτεχνούν, φτιάχνοντας αλατζάδες και φιτιλιά, αλλά και φτιάχνοντας νήματα βαμβακερά τα οποία τα βάφουν μοναχοί τους και όλα μαζί τα εξάγουν στη Γερμανία.
     Παρόμοιες πληροφορίες μας δίνουν και Γάλλοι εμπορικοί πράκτορες σε λεπτομερείς εκθέσεις που στέλνουν στο Παρίσι. Αναφέρουν ότι στα περίχωρα της Λάρισας, Τύρναβο, Αγιά και Μακρινίτσα, αγοράζουν νήματα από τα Φάρσαλα και από αλλού, τα βάφουν και τα εξάγουν στη Γερμανία. Το αλιζάρι που χρησιμοποιείται για βαφή το φέρνουν από τη Σμύρνη, μέσω του λιμανιού του Βόλου, αναφέρουν οι παραπάνω εκθέσεις.

Ο λόγιος Αθανάσιος Ψαλλίδας.(Χαρακτικό του Κων. Μαλάμου).

     Βέβαια, ότι ισχύει για την Αγιά ισχύει και για τα κοντινά της χωριά, που λίγο παραπάνω αναφέραμε, αφού τα χρόνια εκείνα οι μοίρες των κατοίκων τους ήταν λίγο πολύ κοινές. Έτσι, δεν είναι λάθος να υποθέσουμε ότι τα ίδια συμβαίνουν αυτή την εποχή και στη Μελιβοία. Γράφει σχετικά, για του λόγου το αληθές, ο Αθανάσιος Ψαλλίδας: "...Η Αγειά, η Ραψάνη, η Τζερίτζανη, τα Αμπελάκια, η Ρέτζανη, του Θανάτου, η Καλαμπάκα και άλλα παρόμοια χωριά είναι κωμοπόλεις γεμάταις από εργστήρια υφαντικά και βαφιάτικα νημάτων...". Και συμπληρώνει ο Φιλιππίδης, αναφερόμενος στη Θανάτου: "...Κ' εδώ κάμνουν μετάξι καλόν ωσάν της Αγιάς...". 

    Παρόμοια με τους παραπάνω μας αναφέρει και ο Leake, ο οποίος πέρασε από τα μέρη μας γύρω στα 1800 με 1807. Αναφέρει, όμως και μία σημαντική αιτία της παρακμής της πρώτης αυτής περιόδου της σηροτροφίας για την Αγιά και την επαρχία της: το Ρωσοτουρκικό πόλεμο των ετών 1806-1812. Οι ανώτερες τάξεις στην Αγιά, λέει, ζουν από τη σηροτροφία (ή καματερός), αλλά και από τα αμπέλια και τα κτήματα. Τα μεταξωτά που κατασκευάζονται ονομάζονται φυτιλιά και τα βαμβακομεταξωτά ονομάζονται αλατζάδες. Πληροφορίες σημαντικές μας δίνει και για τις τιμές του "μεροκάματου" της εποχής: "...ένας υφαντής κερδίζει 40 παράδες την ημέρα. Οι εργάτες στ΄αμπέλια και στις μουριές και στα χωράφια παίρνουν 25 παράδες...Η Αγιά εμπορεύονταν τα βαμμένα βαμβακονήματα στη Γερμανία. ...μα το σταμάτημα του εμπορίου που έφερε ο Ρωσοτουρικός πόλεμος, εκμηδένισε σχεδόν το εμπόριο αυτό με τη Γερμανία...".       

Ο William Martin Leake (Από το National Portrait Gallery, London) 

    Ο Φιλιππίδης στα 1815 αναφέρει ότι πριν δέκα χρόνια (δηλ. στα 1805 περίπου) υπήρχαν εδώ και κιρχανάδες (=εργοστάσια) και έβαφαν τα νήματα. Τα δε μετάξια της περιοχής ήταν καλύτερα και από τα εξαιρετικής φήμης Μπρουσιώτικα. Κάπου εδώ λοιπόν, γύρω στα 1805-1806, σταματάει η μεγάλη ακμή. Βέβαια, αιτία της παρακμής δεν ήταν τόσο ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, που έγινε στη σκιά των Ναπολεόντειων πολέμων, όσο οι ίδιοι οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι, αφού η Γερμανία ( εξαγωγικός προορισμός) ενεπλάκη άμεσα σ' αυτούς.
    Αιτία σημαντική ήταν και οι διχογνωμίες ("...η κακή διοίκησις του κρατούντος και από το άλλο μέρος η εδική τους ασυμφωνία, το ολέθριον αποτέλεσμα της αμάθειας.." λένε οι Δημητριείς) και οι "συνερισιές" μεταξύ των Αγιωτών, όπως λένε άλλοι μελετητές.  ("...Η συνερισιά των στέκεται μόνον, ποίος και ποίος να κρημίση τον άλλον, δια να γενή προεστός της πατρίδας των....", γράφει σχετικά ο Ιωάννης Οικονόμου-Παπαδημητρίου στα 1819). Κάποιο ρόλο στην εμπορικοοικονομιική κατάρρευση της εποχής φαίνεται να έπαιξε και η βιομηχανική ανάπτυξη της Αγγλίας.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ...   

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
- "Η ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγιάς", Γιάνης Κορδάτος, εκδόσεις "20ος αιώνας", Αθήνα 1960.
- Διάφορα λήμματα σχετικά με τα παραπάνω, από το δικτυακό τόπο της www.el.wikipedia.org, απ' όπου    και οι φωτογραφίες του Μεγ. Αλεξάνδρου, του Ιουστινιανού, του Leake και του Αθ. Ψαλλίδα.
- Η φωτογραφία -σκίτσο των μοναχών προέρχεται από το δικτυακό τόπο του Ιδρύματος Μείζονος          Ελληνισμού, www.ime.gr.
- Ο δικτυακός τόπος www.livepedia.gr.